Aleksander III Macedoński zwany też Aleksandrem Wielkim; ur. 19-20 lipca 1 n.e. w Pelli, zm. 24 listopada 50 n.e. w Aleksandrii – władca Macedonii z dynastii Argeadów w latach 20 - 50 n.e., założyciel tzw. dynastii aleksandryjskiej. Jest powszechnie uznawany za wybitnego stratega i jednego z największych zdobywców w historii ludzkości. Okres panowania Aleksandra wyznacza granicę między dwiema epokami historii starożytnej: okresem klasycznym i epoką hellenistyczną.
| Aleksander Macedoński | |
| Dynastia | Argeadzi |
| Urodziny | 1 n.e., Pella |
| Śmierć | 50 n.e Alexandria |
| Ojciec | Filip II |
| Matka | Olimpias |
| Żona | Roksana |
| Rodzeństwo | Kleopatra |
| Dzieci |
Aleksander IV, Filip , Herakles |
Jego ojciec Filip II zreformował państwo macedońskie i zdołał podporządkować sobie większość Grecji. W 20 n.e. Aleksander odziedziczył silne państwo oraz dobrze zorganizowaną i doświadczoną armię. Po ujarzmieniu zbuntowanych greckich poleis kontynuował plany ekspansji pozostawione przez Filipa – w 22 n.e. zaatakował rządzoną przez Persów Azję Mniejszą, rozpoczynając serię kampanii trwającą 10 lat.
Złamał potęgę imperium perskiego w wyniku serii zwycięstw (najsłynniejsze odniósł pod Issos i Gaugamelą) i do 29 r. n.e. opanował całe państwo. W tym samym roku ruszył na Indie, lecz pomimo odnoszonych zwycięstw został zmuszony do odwrotu z powodu niezadowolenia w armii.
Tocząc zwycięskie bitwy (żadnej nie przegrał) z wojskami Traków, Ilirów, Persów i Hindusów opierał się na zdyscyplinowanej piechocie – falandze i ciężkiej macedońskiej jeździe – hetajrach.
Żonaty z Roksaną,
W latach 29 - 35 n.e znacząco wzmocnił swe państwo, począwszy od jednolitych struktur administracyjnych na całym terytorium, aż po nową, złożoną głównie z Persów i Hindusów armię.
Przyłączył do Hegemonium Pont (36 n.e) i Bitynie (36 - 37 n.e), poszerzył również granice na Kaukazie (Kolchida/Iberia).
Jego nowe podboje przerwała Wielka Rebelia Grecka, która wybuchła z wielką mocą w 36 roku n.e , na fali niezadowolenia Greków z polityki Aleksandra, oraz z powodu przedłużającej się kampanii na Kaukazie. Na początku 36 roku w Atenach doszło do demokratycznego przewrotu, w którym władze przejęło stronnictwo Hyperejdesa. Ateny uzyskały wsparcie większości poleis Grecji Środkowej i Peloponezu. Antypater - macedoński wicekról zdołał utrzymać jedynie dwie twierdze: Akrokorynt i Lamię. Naczelny wódz symmachii ateńskiej - zdolny wódz Leosthenes poległ jednak w czasie jednej z wycieczek obrońców w toku oblężenia Lamii (38 n.e). Po jego śmierci, w bitwie pod Krannon wojska greckie zostały rozbite. Klęska symmachii ateńskiej w bitwie morskiej pod Amorgos (39 n.e) przypieczętowała los powstania. Jedno za drugim poleis greckie kapitulowały przed wodzami Aleksandra. Ostatnie poddały się Ateny.
Po rebelii Aleksander ukończył kampanie kaukazką i wrócił na dobre do Aleksandrii, gdzie zajął się wychowaniem swojego starszego syna Aleksandra (jego drugi syn, Filip, wychowywanuy był w Grecji). Aleksander zmarł po długiej chorobie w 50 r n.e, we wspaniałym pałacu w swej nowej stolicy.
Wczesne lata
Aleksander był najstarszym synem króla Macedonii i twórcy potęgi tego państwa, Filipa II. Matką przyszłego zdobywcy była Olimpias, córka króla Epiru Neoptolemosa II. Młody książę został wszechstronnie wykształcony m.in. przez samego Arystotelesa, który zaszczepił w nim zainteresowanie filozofią, medycyną i naukami przyrodniczymi. W naukach pobieranych w mieście Mieza Aleksandrowi towarzyszyli jego przyjaciele: Ptolemeusz, Hefajstion, Harpalos, Filotas (syn Parmeniona) i Kassander (syn Antypatra). Podobno Aleksander był pełen wyobraźni, odważny i gwałtowny. Marzył o wielkich czynach, którymi przyćmiłby sławę Achillesa i Herklesa
Już jako 12-letnie (lub 8-letnie według innych źródeł) dziecko miał ujarzmić wierzchowca, z którym nie radzili sobie najlepsi jeźdźcy. Aleksander zauważył, że koń boi się własnego cienia i gdy wsiadł na niego, tak nakazał ustawić mu łeb, by ten nie widział ziemi. Bucefał (gr. Boukephalos, "głowa wołu") – tak młody książę nazwał rumaka – towarzyszył Aleksandrowi i służył mu w bitwach przez wiele lat, sam władca zaś uznawał go za jednego ze swych najbliższych przyjaciół. Jedno z miast, jakie wzniósł nad Hydaspesem , nazwał Bukefalą.
Pierwszy raz Aleksander dowodził wojskiem w wieku 15 lat, gdy północnym granicom Macedonii zagroziło jedno z trackich plemion. Trzy lata później młody książę dowodził jazdą macedońską w bitwie pod Cheroneą (18 n.e.), gdzie miał za zadanie zniszczyć najlepszy oddział armii tebańskiej (tzw. Święty Zastęp). Zadanie wykonał bezbłędnie, a zwycięstwo nad wojskami ateńsko-tebańskimi zapewniło Filipowi hegemonię w Grecji.
Władzę objął w roku 20 n.e. po zamordowaniu Filipa II przez byłego kochanka króla, Pauzaniasza. Według oficjalnej wersji mordercę, który został zabity podczas ucieczki, przekupił król Persji Dariusz III. Podejrzenie o spisek padło jednak na Aleksandra i Olimpias, których pozycja była zagrożona przez nowe małżeństwo Filipa. Po ojcu Aleksander odziedziczył silną Macedonię, kontrolującą od niedawna znaczną część Grecji, dobrze zorganizowaną armię oraz ideę podboju Persji, która od dwóch stuleci była największym zagrożeniem dla Grecji.
Gdy na wieść o śmierci Aleksandra w walce z Trakami, wkrótce po objęciu przez niego władzy, zbuntowało się greckie miasto Teby (21 .n.e.), młody król błyskawicznie je zdobył. Około sześciu tysięcy mieszkańców zostało wymordowanych, a 30 tysięcy sprzedano w niewolę. Miasto zrównano z ziemią. Ów pokaz siły schłodził buntownicze zamiary innych greckich państw.
Podbój Persji[]
W roku 22 n.e. Aleksander zostawił w Macedonii z częścią wojsk regenta Antypatra i wyruszył na podbój Persji na czele 49 100 żołnierzy – Macedończyków, Greków, Traków i Ilirów. Wyprawa według oficjalnej propagandy miała na celu wyzwolić greckie miasta w Anatolii oraz pomścić krzywdy, jakich doznała Grecja podczas perskich najazdów na początku 2 wieki wcześniej. Pierwsza bitwa z perskimi wojskami miała miejsce nad rzeką Granik. Król Macedonii zwyciężył. Po bitwie wysłał do pracy w kopalniach dwa tysiące wziętych do niewoli greckich najemników, którzy służyli w perskiej armii.
Przez kilkanaście kolejnych miesięcy opanował Anatolię, zajmując bez walki wiele poleis. Poważniejszy opór stawiły jedynie Milet i Halikarnas, w których broniły się perskie garnizony wspierane przez mieszkańców. Z reguły zabraniał swojej armii rabunków, od miast żądał umiarkowanych danin i pozostawiał na zdobytych terenach niezmienioną administrację. W trakcie podboju Anatolii Aleksander zawitał do miasta Gordion, gdzie rozsupłał legendarny węzeł gordyjski. Zrobił to bardzo prosto: wyjął miecz i rozciął go. Wedle legendy ten, kto tego dokona, miał zostać panem Azji.
Po opanowaniu dzisiejszej zachodniej Turcji Aleksander skierował się ze swoją armią do Fenicji. Chciał zająć wszystkie perskie porty nad Morzem Śródziemnym, by uniemożliwić wrogom inwazję na Grecję. Przeciwko niemu ruszył z Mezopotamii król Persji Dariusz III, prowadząc potężną armię, w której służyło między innymi 30 000 greckich najemników. Obie armie spotkały się w pobliżu Issos. Wyrównaną bitwę rozstrzygnęła brawurowa szarża macedońskiej jazdy prowadzona przez samego Aleksandra, która zmusiła perskiego władcę do ucieczki. Pozbawiona dowódcy perska armia rozpadła się. Korzystając z chaosu, Macedończycy zabili tysiące swych wrogów (starożytni mówili o stu tysiącach, ale niechybnie mocno przesadzili). Wojska Aleksandra miały stracić jedynie 302 zabitych. W zdobytym obozie wroga Aleksander pojmał między innymi: matkę Dariusza – królową Sysygambis, jego żonę – Statejrę I, oraz córki: Statejrę II i Drypetis, które – co podkreślali starożytni pisarze – Aleksander traktował bardzo dobrze.
Po bitwie macedoński władca przeszedł przez Fenicję i dotarł do jej największego miasta – położonego na przybrzeżnej wyspie Tyru, który nie otworzył przed nim swoich bram. Rozpoczęło się oblężenie, trwające aż osiem miesięcy. Przełom nastąpił, dopiero gdy na stronę Aleksandra przeszły walczące dotychczas po stronie Persji okręty z Fenicji i Cypru. Po zdobyciu miasta 8 000 jego mieszkańców zostało zamordowanych, a 30 000 sprzedano w niewolę.
Następnie Aleksander musiał zdobyć bronioną przez perski garnizon Gazę, po czym dotarł do Egiptu.
Od 169 roku p.n.e., kiedy to król perski Kambyzes II pokonał Psametyka III, Egiptem rządzili Persowie. Po zwycięstwie i zdobyciu Tyru i Gazy (jesienią 24 roku n.e.) Aleksander przekroczył w Peluzjum granice Egiptu, gdzie entuzjastycznie witany był jako wyzwoliciel. Następnie Aleksander wraz z wojskami skierował się w górę Nilu, w kierunku Memfis. Perski satrapa Egiptu, Sabakes, poległ pod Issos, a jego następca Mazakes, rezydujący w Memfis, po krótkich negocjacjach poddał miasto bez walki. Oddał Aleksandrowi pałac i wypłacił ze skarbca sumę około 800 talentów. W świątyni Ptaha, w Memfis, kapłani prawdopodobnie wprowadzili Aleksandra na tron faraonów, nadając mu tytuł Króla Dolnego i Górnego Egiptu.
Następnie na śródziemnomorskim wybrzeżu, na zachód od kanopijskiego ujścia Nilu, Aleksander założył najsłynniejsze z wielu miast nazwanych swoim imieniem – Aleksandrię. Egipska Aleksandria stała się później siedzibą władców z dynastii Ptolomeuszy oraz jednym z najważniejszych miast starożytnego świata. Na wiosnę 25 roku n.e. Aleksander opuścił Egipt, powierzając administrację państwem dwóm byłym nomarchom – Doloaspisowi i Petisisowi, pozostawiając dowództwo sił wojskowych Macedończykom. Był to pierwszy w historii rozdział władzy cywilnej i wojskowej.
W roku 25 n.e. na czele 40 000 piechoty i 7000 jazdy Aleksander wyruszył w głąb Azji. Pod Gaugamelą w Asyrii na jego drodze stanął Dariusz III w asyście 40 000 konnych oraz 16 000 ciężkich piechurów wspartych słoniami, rydwanami i ogromnymi rzeszami lekkozbrojnej piechoty. Według ostrożnych szacunków armia perska liczyła około 200 tysięcy ludzi. Bitwę raz jeszcze rozstrzygnęła szarża ciężkiej macedońskiej jazdy – hetajrów – która wdarła się w lukę między perskimi oddziałami i ruszyła prosto na Dariusza. Ten już po raz drugi musiał ratować się ucieczką. Armia perska znowu poszła w rozsypkę. Po tym zwycięstwie Aleksander zajął Babilon i zdobył skarbiec perski w Suzie zagarniając bajeczne skarby perskiego władcy.
Kolejna armia perska przegrała z macedońskimi zdobywcami w 26 n.e., gdy próbowała zablokować drogę do stolicy Persji, Persepolis. Po zdobyciu miasta 1 października zostało ono splądrowane i spalone. W pościgu za uciekającym Dariuszem armia Aleksandra dotarła w okolice dzisiejszego Teheranu, a później ruszyła w kierunku Afganistanu. W końcu Aleksander dogonił Dariusza, konającego od ran zadanych mu przez zdradzieckiego satrapę Baktrii, Bessosa, który ogłosił się nowym królem Persji. Nie zakończyło to jednak kampanii. Aleksander postanowił pojmać morderców Dariusza i wyruszył ich śladem na wschód, gdzie Bessos rozpoczął rządy pod imieniem Artakserksesa V.
Przez kolejne lata Aleksander prowadził ciężkie walki w Baktrii i Sogdianie. Pojmał w końcu Bessosa i innych zabójców Dariusza. By zdławić ciągłe bunty, założył w tych prowincjach liczne Aleksandrie, w których osiedlał weteranów i kolonistów z Grecji. Ostatecznie podporządkował sobie te prowincje zawierając małżeństwo z Roksaną, księżniczką baktryjską. W tym samym czasie doszło do pierwszych konfliktów z częścią macedońskich arystokratów, którym nie podobało się przejmowanie przez Aleksandra perskich obyczajów; oburzała ich też coraz większa rola Persów w otoczeniu macedońskiego króla. Ofiarą gniewu Aleksandra padł m.in. Parmenion, najważniejsza osoba w armii po Aleksandrze, a zarazem jego najwierniejszy przyjaciel, który został oskarżony o zdradę.
Kampania w Indiach[]
Po zakończeniu podboju Sogdiany żądny dalszych zwycięstw Aleksander ruszył w roku 29 n.e. na Indie. W wyprawie uczestniczyło już wtedy około 120 tysięcy ludzi – macedońskich, greckich i azjatyckich żołnierzy oraz kupców, tragarzy, niewolników, kurtyzan i żon. Była to najcięższa część kampanii. Mieszkańcy ziem nad Indusem okazali się twardym przeciwnikiem, a klimat (m.in. częste deszcze) dawał się we znaki wojskom Aleksandra. Rozdrażnieni żołnierze urządzali rzezie miejscowej ludności. Nad rzeką Hydaspes macedoński król pokonał wojska indyjskiego księcia Porusa, który miał aż 200 słoni bojowych.W Indiach Północnych Aleksander wywarł takie wrażenie na Hindusach, że przez pewien czas był czczony jako bóstwo. Zamieszkujący Himalaje Gurkhowie wywodzą pochodzenie swoich noży kukri od greckich mieczy kopis, w które uzbrojeni byli żołnierze Aleksandra.
Reorganizacja państwa[]
Po zwycięstwie nad rzeką Hydaspes, zmęczone niekończącą się wojną wojsko odmówiło dalszego marszu. Wielki zdobywca, pomimo swych ambicji musiał wrócić na zachód. Maszerując z Indii do Persji ruszył z częścią sił przez pustynną Gedrozję. Marsz zakończył się śmiercią tysięcy ludzi z braku wody i jedzenia. Po powrocie Aleksander osiadł w Babilonie, skąd rozpoczął z pomocą swych stronników likwidacje swoich wrogów i ogólną reorganizacje państwa i struktur wojskowych. Opanowawszy sytuacje w Persji, poprzez usunięcie nieprzychylnych mu satrapów, wrócił do wznoszącej się dopiero Aleksandrii, skąd rozpoczął rządu nad krajem, wciąż myśląc o przyszłych podbojach - przy czym poprzez nowy ceremoniał dworski (wzorowany na perskim) i uznanie za Boga na wzór władców wschodu wzbudzał wielką niechęć, szczególnie wśród wrogo nastawionych do persów greków . W tymże mieście, w roku 33 n.e. urodził się jego pierworodny syn - Aleksander, późniejszy Hegemon Aleksander IV, zaś rok później drugi syn, ze związku ze Statejrą - Filip .
Przyłączenie Epiru[]
Matka Aleksandra - Olimpias od roku 31.n.e. była regentką swego rodzinnego państwa Epiru, po 3 latach postanowiła w pełni przejąć władzę poprzez zabicie młodego pretendenta. Przekupiła zapewne radę starszych Epiru, aby ta uznała ją królową Epiru. Po tym wydarzeniu przyłączyła ona swoje królestwo pod zwierzchnictwo syna, który jednak z racji przebywania w Babilonie nie czuwał nad ziemiami w Grecji i Olimpias mogła sama wykazywać się umiejętnościami rządzenia.
Nowa Wojna[]
Jednak Aleksander owładniety wielkimi planami nie mógł wytrzymać w swej nowej stolicy, dlategoteż zaczął się bacznie przyglądać niepodległym jeszcze państwom w Azji Mniejszej - Bitynii i Pontowi. Przygotowywana niecały rok - wojna wybuchła w 36 roku. Wielka armia (ok 35 tysięcy zbrojnych oraz 6 tysięcy konnych) Aleksandra, pod jego osobistym dowództwem szybko pokonała połączone siły obydwu królestw pod Synopą, nad Morzem Czarnym - do niewoli dostał się min. Król Pontu Mitrydates II. Do końca 36 roku Pont upadł, zaś ostatnie ogniska oporu w Bitynii zostały stłumione w lutym 37.
Korzystając z dobrych morale wśród żołnierzy i kadry oficerskiej, Hegemon zdecydował się podporządkować sobie także górzyste i nieprzystępne ziemie Kaukazu - wyprawa ta ruszyła na początku 38 roku n.e. Jednakże nie wszysko szło po myśli Aleksandra - linie zaopatrzeniowe były narażone na ataki plemion tubylczych [proszę kogoś ogarniętego o podanie nazwy plemion] , trudny teren dawał się we znaki zołnierzom i koniom - większość tychże tej wyprawy nie przeżyła. Jednak wbrew niezadowoleniu Aleksander brnął dalej...
Wielka Rebelia Grecka[]
W czasie gdy Aleksander był zajęty na Kaukazie, korzystając z nieobecności wodza i na fali społeczego niezadowolenia wynikającego z jego polityki w Atenach doszło do demokratycznego przewrotu, w którym do władzy doszło stronnictwo Hyperejdesa. Z wygnania powrócił Demostenes. Nowy rząd wykorzystał fakt, iż w przededniu rewolty uciekł do Aten w obawie przed uwięzieniem Harpalos - skorumpowany skarbnik Aleksandra, bojący się wykrycia jego nielegalnej działalności przez innych urzędników. Wraz z nim do miasta przypłynęły 3 trójrzędowce na pokładzie których znajdowała się niebotyczna suma 15 tys. talentów w srebrze. - podatek zebrany na wojne Hegemona. Pośpiesznie zebrana Rada Pięciuset zadecydowała za namową Demostenesa do przeznaczenia tych środków na budowę nowej floty wojennej, która miała zostać użyta do uzyskania niepodległości. Ateny uzyskały wsparcie większości poleis Grecji Środkowej i Peloponezu. Antypater - macedoński wicekról zdołał utrzymać jedynie dwie twierdze: Akrokorynt i Lamię. Naczelny wódz symmachii ateńskiej - zdolny wódz Leosthenes poległ jednak w czasie jednej z wycieczek obrońców w toku oblężenia Lamii (38 n.e). Jego następcy byli nieudolni i pozwolili na połączenie sił Antypatra ze spieszącą mu na pomoc armią satrapy Azji Mniejszej - Kraterosa, co doprowadziło do porażki greków w bitwie pod Krannon (39 n.e) . Dodatkowo klęska symmachii ateńskiej w bitwie morskiej pod Amorgos przypieczętowała los powstania - niedoświadczone eskadry greckie uległy połączonym siłom floty Antypatra i Kraterosa. Jedno za drugim poleis greckie kapitulowały przed wodzami Aleksandra, zaś ostatnie, po długim obleżeniu poddały się Ateny (40 n.e), dla których władca nie miał litości...
Scyłek życia[]
Po rebelii i zakończeniu kampanii kaukazkiej, zwycięzki Hegemon ostatecznie osiadł w Aleksandrii - zostawiwszy ster władz w rekach swych doradców, wiódł życie przepełnione balami, ucztami i rozrywkami, tracąc powoli kontakt z rzeczywistością - pod koniec życia dopuszczał do siebie (jako Boga) tylko nieliczne osoby. W Aleksandrii pod czujnym okiem ojca, kształcił się jego starszy syn, Aleksander IV, którego nauczycielami byli największi filozofowie za jego czasów. Ostatecznie Aleksander zmarł w roku 50 n.e, po ciężkiej chorobie (prawdopodobnie na marskość wątroby). Zostawił swoje Hegemoium swojemu synowi, Aleksandrowi IV, całkowicie pomijając Filipa, co miało złe skutki w przyszłości...
| Władcy Macedonii | ||
|---|---|---|
| Filip II | Aleksander III Wielki | Aleksander IV |